Harçlık çocuğun sorumluluk duygusunun gelişmesi için önemli bir araçtır. Anne babalar çocuklarına harçlık verirken; çocukların bireyselliklerini destekledikleri gibi yetişkinlik dönemlerindeki para ile ilişkilerinin de temelini oluştururlar.
Çocukların düzenli olarak harçlık almaları ilköğretime başlamaları ile birlikte gerçekleşir. Ancak çocukların para ile ilk tanışıklığı bu yaş diliminden çok daha önce olur. Alınan bayram harçlığı, anne babanın alışverişine tanıklık etme ya da kendisine verilen bir miktar para ile yakındaki bakkaldan bir şey almasının istenmesi gibi bir çok durum insanların para ile ilgili tutumları hakkında çocukların bilgi sahibi olmasını sağlar.
Çocuklar yaklaşık olarak 8 yaştan itibaren harçlık kavramını ve paranın değerini anlayabilirler. Çünkü paranın sayısal değerini (10 YTL., 5 YTL. gibi) anlayabilmek matematiksel kavramları öğrenmiş olmakla mümkündür. Ancak paranın hayatın içindeki yeri ve önemi küçük yaşlardan itibaren fark edilir. 3-4 yaşlarındaki çocuklar için para alınacak şeye ödenen bir bedel değil, istediği şeyi almak için bir araçtır. 5-6 yaşlarındaki çocuklar; özellikle anne babalarından duyarak bazı şeylerin bedelinin daha fazla olduğunu, paranın bir sayısal değeri olduğunu fark etmeye başlarlar.
Harçlık Miktarı Nasıl Belirlenmelidir ve Nasıl Verilmelidir?
Harçlığın miktarı çocuğun yaşı, ihtiyaçları, içinde bulunduğu arkadaş çevresi ve ailenin ekonomik durumu dikkate alınarak belirlenmelidir. Her yaş için belirlenmiş genel bir harçlık miktarını söylemek mümkün değildir. Harçlık belirlenirken, çocuğun almış olduğu harçlıkla neler yapacağı göz önüne alınmalıdır. Verilen harçlık bir yanıyla (günlük yemek, yol masrafı, hafta sonu aktivitelerindeki harcamalar gibi) ihtiyaçları karşılarken bir yanıyla da çocuğa para biriktirme becerisini kazandırmak için bir miktar para kalmasını sağlamalıdır.
Harçlık miktarını uygun olarak belirlemek önemlidir. Harçlık miktarını çocuğun ihtiyaçlarının ve yaşının çok üstünde tutmak ya da altında tutmak çocuklar için olumsuz sonuçlar doğurabilir. Çok fazla harçlık vermek çocuğun zarar görebileceği ortamlara girme riskini arttırabilir. Diğer yandan çocuğun kendi akran grubuyla olan ilişkisinde paranın gereğinden fazla yer tutmasına neden olabilir. Harçlığın amaçlarından biri de istenilen bir şeyi elde etmek için beklemeyi ve bedel ödemeyi öğrenmektir. Gereğinden fazla harçlık alan çocuklarda harçlık almak bu amaca hizmet etmez.
İhtiyaçlarının ve yaşının altında kalan harçlık miktarı, çocuğun akran grubuyla paylaşabileceği sosyal etkinliklerden uzak kalmasına neden olabilir. Bu durumda arkadaş ilişkilerinde problemler yaşanabilir.
Özellikle küçük yaştaki çocuklar kendilerine verilen harçlığı nasıl kullanacakları konusunda deneyim sahibi değillerdir. Küçük yaştaki çocuklar aldıkları haftalık harçlıklarının önemli bir bölümünü ilk günlerde harcar ve uygun şekilde kullanamazlar. Bu nedenle anne babaların çocuklarına, para harcamayı uygun şekilde planlayabilecek beceriyi kazandırmaları gerekmektedir. Bunun en iyi yolu harçlıkları ilkönce günlük vermekten geçer. Günlük harcamalarını uygun olarak yapmaya başladıktan sonra haftalık harçlık vermeye geçilebilir.
Anne Babalar, Çocuklarını Harçlıklarını Kullanma Konusunda Nasıl Yönlendirebilirler?
Bulunduğumuz çağda, tüketim özendirilmekte ve bu özendirme daha yoğun olarak çocuklar ve ergenler üzerinden işlemektedir. Çocukların para ile olan ilişkileri, tutumları ve alışkanlıkları ile ilgili ilk modelleri anne babalarıdır. Ancak daha sonra anne babanın yönlendirmeleri ve sınırları hatırlatmaları ile şekillenir.
Bebekliğinden itibaren istekleri hiç ertelenmiş, engellenmemiş ve ne olursa olsun karşılanmış olan çocuklar, harçlıklarını isteklerine hemen ulaşmak için kullanacak ve kendilerini sınırlandıramayacaklardır.
Anne babalar çok müdahaleci olmadan verilen harçlığı nasıl değerlendirebilecekleri konusunda çocuklarını yönlendirmelidirler. Verilen harçlıkla ilgili beklentiler çocukla açık olarak konuşulmalıdır. Çocuğun aldığı harçlık ile hangi ihtiyaçlarını karşılayacağı, verilen harçlığın hafta sonu etkinliklerini de kapsayıp kapsamadığı ve kendisinden birikim yapmasının beklenip beklenmediği ifade edilmelidir.
Birikim yapmaları konusunda çocuklar özendirilmelidir. Birikimleri sonucunda ne almak istediklerini belirlemeleri, para biriktirmeye başlamaları için iyi bir yol olabilir. Çocukların para biriktirme motivasyonlarının devam edebilmesi için, kısa vade de ulaşılabilecekleri hedefler koyması teşvik edilmelidir. Örneğin ilk önce bir aylık harçlığından biriktirerek alabileceği bir şeyi belirlemesini sağlamak gibi. Harçlığını kullanma becerisi arttıkça çocuklar daha uzun vadeli hedefler saptaması konusunda yüreklendirilebilir.
İstediği şey kendisi için zararlı olmadığı müddetçe, yapmış olduğu birikimi nasıl kullanacağı ile ilgili zorlayıcı olunmamalıdır.
Harçlığı kesmek bir ceza yöntemi olabilir mi?
Cezanın etkili olmasının ön koşulu; cezayı gerektirmiş olan davranış ile verilen cezanın bağlantılı olmasıdır. Zaman zaman anne babalar notlarının düşük olması veya başka nedenlerle çocuklarını, harçlıklarını keserek cezalandırmaktalar. Oysa harçlık çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak için verilmektedir ve harçlığın kendi içinde eğitici bir amacı vardır. Harçlık ailenin ekonomik durumu gözetilmek şartıyla koşulsuz olarak verilmelidir. Bu noktada çocuğun beklentileri karşılayıp karşılayamaması yada okulda gösterdiği performansla, aldığı harçlığın herhangi bir bağlantısı yoktur.
Harçlığı kesmek bir ceza yöntemi olarak kullanılmamalıdır. Ancak harçlık almanın eğitici amaçlarından biri de bedel ödemeyi öğrenmektir. Örneğin anne babalar, çocukları arkadaşının bir oyuncağını kırdığında zararı kendileri karşılarlar. Oysa çocuğun verdiği zararın bedelini harçlığından ödemesi sağlanırsa zarar verme konusunda çocuk daha dikkatli olacaktır.
Anne Babalara Harçlık Konusunda Öneriler
-
Harçlığın sorumluluk almayı öğretmek ve çocuğun bireyselliğini desteklemek için önemli bir eğitim aracı olduğu unutulmamalıdır.
-
Harçlık çocuğun ihtiyaçlarını karşılayabilmesine, kendisine bütçe oluşturabilmesine ve birikim yapabilmesine olanak sağlamalıdır.
-
Harçlık miktarı belirlenirken çocuğun içinde bulunduğu yaş dilimi, ihtiyaçları, içinde bulunduğu sosyal ortamı ve ailenin ekonomik durumu göz önünde tutulmalıdır.
-
Çocuğun değişen ihtiyaçlarına göre harçlık miktarı yeniden düzenlenebilmelidir.
-
Harçlık miktarının gereğinde çok fazla ya da çok az belirlenmiş olması çocukları olumsuz etkileyebilir.
-
Çocuğa harçlık verilirken, bu harçlıkla hangi ihtiyaçlarını karşılamasının beklendiği açık ve net olarak ifade edilmelidir.
-
Çocuğun harçlığı nasıl kullanacağı konusunda yol gösterici olunmalı ancak onun yerine kararlar verilmemelidir.
- Harçlığı kesmek bir ceza yöntemi olarak kullanılmamalıdır.
Harçlık çocuğun bulunduğu dönemde ve yetişkinlikte parayla kuracağı ilişkinin şekillendirilmesinde önemli bir yer tutar. Sonuç olarak, çocuklar ne paranın her şeyi halledebilir olduğunu düşünüp parayı gereğinden fazla, ne de gereğinden az önemsemeliler. Para bir amaç değil, bir araçtır.
Meltem CANVER KOZANOĞLU - Uzm. Psikolojik Danışman
AGAPE Danışmanlık Merkezi
Bebeğim ve Biz Dergisinde yayınlanmıştır.
