3-5 yaş arası dil gelişiminin ve yeni kelimeler öğrenmenin oldukça hızlı seyrettiği bir dönemdir.Konuşmaya, sözlü olarak ifade etmeye başlamakla birlikte çocukların oyunları çok daha amaca yönelik ve yapıcı bir hal alır. Fantezi oyunları, rol yapmalar ve aldatmacalar başlar. Dil ve yeni kelimeler de çocukların oyun alanları arasına girer. Artık kelimelerle oynar ve espriler yaparlar.
Bir çok alanda olduğu gibi dil alanında da öğrenme, taklit ve model alma yoluyla gerçekleşir. Bu nedenle çevresinden ya da sizden duyduğu bir çok kelimeyi anında hafızasına alır ve yakın bir gelecekte de bu kelimeyi kullanır. Bu kelimeler kabul edilebilir, olumlu kelimeler olabileceği gibi kötü kelimelerde olabilir. Dolayısıyla 3-5 yaş arasında çocuklarda kötü söz kullanımına çok sık rastlanmasının nedenleri arasında dil becerilerinin hızlı gelişimi ve duyduklarını taklit etme yeralır.
Çocukların kötü sözleri öğrenme ihtimallerinin olduğu ortamlar; arkadaş grupları, aile içindeki bireyler (abi, abla, anne, baba), TV ve yakın çevredir. Çocuğun model olarak aldığı bir bireyin ya da izlediği çizgi filmdeki sevdiği bir kahramanın sözlerini taklit ederek öğrenme olasılığı yüksektir.
Bir çok anne baba çocuklarının kötü söz ya da küfür kullandığına şahit olur. Böyle bir sahne ile karşılaştıklarında iki ayrı tepkiden birini verirler. ?aşkınlık içinde kalır, duyduklarından emin olmak ister ve bu durumdan kendilerinin ne derecede sorumlu olduğunu düşünürler. Ya da bunun uygun bir şey olmadığını düşünmelerine rağmen gülerler. Bu reaksiyon çocukların çok hoşuna gideceği için bu kelimeleri kullanmaya devam ederler.
Çocuklar kullandıkları kötü kelimelerin anlamlarını her zaman bilmezler ancak kelimelerin aslında iyi anlamları olmadığının da farkındadırlar. Kullandıkları herhangi bir kötü kelimenin ya da küfürün “aptal” ve “salak” kelimelerinden daha kötü nasıl bir anlamı olabileceğini anlayamazlar. Bunu ancak anne babalarının verdikleri tepkiler yoluyla ölçebilirler. Kötü söz kullandığında hiç tepki vermezseniz, kullandığı kelimenin normal bir şey olduğunu düşünür ve kullanmaya devam eder. Öte yandan tepkiniz çok ılımlı ise bundan eğlenebilir ve tekrar tekrar aynı kelimeleri söyleyebilir.
Çocukların neden kötü söz kullandıklarını bilmek, bu problemin üstesinden gelebilmeyi kolaylaştırır. Bu yüzden çocuğunuz kötü söz kullandığında nedenlerini bulmaya çalışın.
Kötü sözleri ev ortamında mı duyuyor ?
Çocuklar sizin söylediğiniz ve yaptığınız şeyleri taklit edecektir. Çocuğunuzun kullanmasını istediğiniz kelimeleri kullanın.
Kötü sözler kullandığında, kararlı olduğunuzu göstererek “Bu kelimeleri burada kullanmıyoruz.” diyerek bu konudaki sınırları çizin.
Diğer çocukların söylediklerini mi taklit ediyor ?
Çocuklar bulundukları ortamlardaki akranlarından yoğun olarak etkilenirler. Onların davranışlarını ya da kelimelerini öğrenir ve uygularlar.
Çocuğunuzun arkadaşlarından etkilendiğini düşünüyorsanız;
“Senin kullandığın daha güzel sözler var. Arkadaşının kullandığı bu sözlere ihtiyacın yok.” diyerek onun kendisine ait olan olumlu özelliklerini fark etmesini sağlayabilirsiniz.
Kızgın ya da agresif olduğunda mı kullanıyor ?
Çocuklar bir şeye kızdıklarında bu duygunun ifade biçimi olarak kötü sözler kullanabilirler. Özellikle ebeveynlerden biri kızgın olduğu durumlarda küfür ya da kötü sözler kullanıyorsa çocuk da bunun kızgınlığı ifade etme biçimi olduğunu öğrenir. Çocuk her kızdığı durumda kötü sözlere başvuruyorsa, çocuğunuza duygularını doğru olarak ifade edebilmenin yollarını öğretin. Bunun en iyi yolu, yaşadığı durumu ve duygusunu ona sizin açıklamanızdır. “Anlıyorum, arkadaşın oyuncağını aldığında buna kızıyorsun. Ama senin kullandığın bu kelime bizim kullandığımız bir kelime değil. Bunun yerine sinirleniyorsan bunu arkadaşına söylemelisin.”
Dikkat çekmek için mi kullanıyor?
Çocuklar dikkatleri üzerlerinde tutmayı severler. Bunun bir yolu da kötü söz kullanarak, olumsuzda olsa ebeveynlerinin dikkatlerini kendilerine yoğunlaştırmaktır. Özellikle girdiğiniz farklı ortamlarda dikkatiniz çocuğunuzun üzerinde değilse çocuğunuz dikkati çekmek için kötü sözlere başvurabilir.
Dikkati çekme ihtiyacını önceden fark edin. İyi bir şey yaptığında dikkatinizi ona verin ve onunla konuşun.
Sonuç olarak;
-
Çocuğunuzun kötü söz kullanmasının nedenleri üzerinde düşünün.
-
Çocuğunuzun önünde kullandığınız kelimelere dikkat edin. Çocukların sizi taklit ettiğini unutmayın.
-
Kötü söz kullandığında gülmeyin. Gülmeniz onun iyi bir şey yaptığını düşünmesine neden olur ve onu cesaretlendirir.
-
Kötü söz kullandığında bu kelimeyi kullanmaması gerektiğini kararlı bir şekilde söyleyin. Ancak bunu yaparken aşağılamayın ve suçlamayın. Net ve kısa cümleler kullanın.
-
Ondan ne beklediğinizi anlayıp anlamadığını sorun ve açıklamanızı ona tekrarlatın.
-
Ciddi olduğunuzu anlamasını sağlayın ve bu kelimeyi tekrar kullanmasının onun kötü sonuçları olacağını anlatın.
-
Tüm uyarılarınıza rağmen kötü kelimeler kullanmaya devam ediyorsa onu odasına göndermek gibi yaşına uygun yaptırımlar uygulayabilirsiniz.
Meltem CANVER KOZANOĞLU - Uzm. Psikolojik Danışman
Agape Danışmanlık Merkezi
Bu makale Bebeğim ve Biz Dergisi Haziran 2007 sayı: 18 sayısında yayınlanmıştır.
