Yalan söyleme, karşıdaki kişiyi yanıltmak ve yanlış bilgi vermek amacıyla ortaya konan bir davranıştır. Çocuk yalanları yetişkin yalanlarından farklıdır. Çocukların hayal gücü okul çağına gelene kadar ki yaş diliminde oldukça yoğundur. Özelikle 7 yaşına kadar çocuklar doğru ile yanlışı birbirlerinden ayıramazlar. Bu nedenle çocuğun bir takım olaylar, durumlar uydurması, hayali arkadaşlar yaratması yalan söyleme olarak değerlendirilip, endişe edilmemelidir. Çocuk için bunlar oyun niteliği taşır ve çocuk kurduğu bu hayalleri gerçek gibi kabul edebilir. Dış dünyanın gerçeklerini algılayıp, bunlara uygun davranmak zamanla oluşabilecek bir durumdur.
Çocuğun yalana başvurması kendisini,benlik algısını ve dış dünyanın kendisine yönelik değerlendirmesini koruma amaçlıdır. Çocuklar farklı nedenlerden dolayı gerçeği değiştirir ya da yalan söylerler.
-
Çocuklar bir şeyleri iyi yapamadıklarında, anne babaları ve yakın çevreleri tarafından beğenilmeyeceklerini düşünürler. Beğeni kaybını önlemek ve dikkatleri yeniden üzerine çekmek için yalan söyleyebilirler.
-
Bir durum yada olay karşısında yetersizlik duygusu hissettiklerinde, anne babanın yada yakın çevrenin gözündeki yeri kaybedebileceklerine inanırlar. Kendilerine yönelik olumlu değerlendirmenin devam edebilmesi ve anne babanın gözünde ışıltı olabilmek için yalan söyleyebilirler.
-
Yaptıkları şeyin sonucundan, azarlanmaktan yada ceza almaktan kaçınmak için yalana başvurabilirler. Çocuklar yanlış davranışlarının ortaya çıkmasından hoşlanmazlar. Bunu kendilerine yakıştıramadıkları için de yalan söylemeyi tercih edebilirler.
-
Verilen görevin yada beklentilerin çocuğun potansiyeli ile uyumsuz olması durumunda çocuklar verilen görevlerden kaçınmak isterler. Yalana başvurma onlara keyif vermeyen bir şeyi yapmak yerine istedikleri ve keyif alacakları bir şeyi yapmak için ortam hazırlar.
-
Unutulmamalıdır ki yalan bir tarafıyla da, çocuklarını daha çok performansı ile değerlendiren anne babaya sahip çocuklar için anne babalarından onay görmek ve daha çok sevilmek arzusuyla başvurulan bir yoldur.
-
Sürekli eleştirilen ve müdahale edilen çocuklar, hata yapmaktan ve eleştirilmekten korkarlar. Dolayısıyla uygunsuz davranışını gizleyerek, kendisini suçsuz gösterme çabasıyla yalana başvurabilirler.
-
Çocuklar bir şeyi yanlış yada değiştirerek söylemenin işe yaradığını gördüğünde yalan söyleme davranışına daha çok tutunur. Çünkü yalan söylemenin etkili ve olumlu sonuçlarını almıştır.
- Yalan söylemek bir anlamda çocuğun yardım çığlığıdır. Hayatında bir şeylerin iyi gitmediğini yetişkinlere söyleme yoludur.
Anne babasının küçükte olsa yalan söylediğine tanıklık eden çocuk yalan söylemenin zaman zaman kabul edilebilir ve işe yarar olduğunu düşünebilir. Bunun yanı sıra ailenin bazı tutumları da çocuğun yalan söylemesini cesaretlendirir. Çocuğun yanlış bir şey yaptığını bildiği halde; onun doğruyu söylemesini bekler bir tavırla değil de açığını bulmaya yönelik sorgulayıcı ve baskıcı bir şekilde yapılacak konuşma çocuğu daha da çok yalan söylemeye itecektir. Böyle bir sorgulamanın ardından ceza gelsin ya da gelmesin sadece bu tarz kurulan bir iletişimin kendisi de çocuk için sıkıntı verici ve kaçınması gereken bir durum olacaktır. Bunun yerine eğer çocuğun bir takım yanlış davranışlarda bulunduğu biliniyorsa ceza vermek ya da yüzleştirmek çok daha etkili olacaktır.
Çocuğunuz size ilk kez yalan söylediğinde bunun ilişkiniz için bir kriz noktası olduğunu göz önünde bulundurun. Sizi hayal kırıklığına uğrattığını açıkça belirtin. Yalan söylemenin kendilerine de zarar vereceğini bunu istemediğinizi ona anlatın.
Çocuklar yalan söylemenin, ilişkilerine ve arkadaşlıklarına zarar verdiğini deneyimleyerek öğrenirler. Arkadaş kaybederler, itibarları zedelenir ve benlik algıları düşer. Bu yüzden insanların ona güvenmediğinde hayatın onun için zorlaşacağını, çevresindeki insanların güvenini ve kendi itibarını yeniden kazanmasının çok zor olacağını belirtin. Anne babalar çocuklarına güvenmek isterler aynı şekilde çocuklarda anne babalarının kendilerine güvenmelerini isterler. Bu yüzden çocuğunuz yalan söylediğinde sizin yukarıda söylenenleri gözeten tavrınız çocuğunuzun bu davranıştan vazgeçmesinde etkili olacaktır.
Çocukların söyledikleri yalanların neyi göstermek ve neyi örtmek için ortaya çıktığının bilinmesi gerekir. Eğer çocuğunuz yalan söylüyorsa öncelikle hangi durumlarda ve hangi ihtiyacını karşılamak için bu yola başvurduğunu bulmalısınız. Çocuğunuzun yalan söyleme noktasındaki tutumu onun kendisinden beklentileri ya da ebeveyn olarak sizlerin çocuğunuzdan beklentilerinizi yeniden gözden geçirmek için bir fırsat olarak da değerlendirilebilir. Çünkü performans kaygısı da çoğu zaman çocukları yalan söylemeye yöneltebilir.
Yalanın bir başka şeklide “fantazi şeklinde yalan”dır. Çocuğun kendisiyle ilgili ya da kendi dışındaki dünya ile ilgili inanmak istediği, görmek istediği beceri ve özellikler için oluşturduğu kurgulardır. Örneğin; bir çok çocuğun oyun oynayıp konuştuğu hayali arkadaşlarının olması yada aslında tanıklık etmediği olayları görmüş olduğunu anlatması gibi. Çocuğun bu tarz kurgularını yalan diye etiketlemek yanlış ve zarar verici bir tutumdur. Çocukların uydurduğu gerçek dışı hikayeler ve masallardan ürken, onların böyle hayaller kurmasını yalan söyleme olarak etiketleyip engelleyen anne babalar, istemeden çocuklarının yalan söylemesini güçlendirebilirler. Anne babalardan beklenen, bu tür durumlarda çocukların hayal dünyasını köreltmeden ancak bir taraftan da onların gerçeklikle olan bağını koruyarak bu kurguya eşlik edebilirler.
Çocuklar yalan söylediğinde anne babaların tepki verme yöntemleri bu davranışı ortadan kaldırabilir, güçlendirebilir ya da bir alışkanlık haline dönüştürebilir.
Çocuğunuz yalan söylüyorsa uygulanabilecek anne baba tutumları ne olmalıdır?
-
Doğru söylemeleri için model olun ve küçük beyaz yalanlardan kaçının.
-
Çocuğunuza, doğru söylemenin değerini ve yalan sonucunda ortaya çıkabilecek olumsuz durumları dramatizasyon ve oyun yoluyla öğretmeye çalışın. Bu biraz zaman alacaktır ve sabır gerektirir.
-
Yalan için bahaneyi kabul etmeyin. Çünkü yalan kabul edilemez. Çocukların yalanın hiçbir şekilde kabul edilemeyeceğini ve tolere edilemeyeceğini bilmesi gerekir.
-
Yalanın sonucunun zarar verici olduğunu anlamalarına yardımcı olun. Yalan söyledikleri için özür dilemesi gerektiğini anlatın.
-
Çocuklar öğretmenleri ya da ailelerini mutlu etmek için de yalan söyleyebilir veya bazı şeyleri saklayabilirler. Çocuklara doğru söylemenin değeri anlatılmalıdır.
-
Çocuklar, yalanın sonucuna bir miktar katlanmalı ve yalanın yol açtığı bir zarar varsa bunun telafi edilmesi için üretilmiş çözümün de içinde yer almalıdırlar.
-
Yalan söylemesi karşısında hissettiğiniz kızgınlığı ya da düş kırıklığını açıkça anlatın.
-
Gerçeği söylediğinde onu takdir edin. Örneğin; sınavdan kötü not almasına rağmen aldığı sonucu söyleyen çocuğunuzu gösterdiği cesaret için övün.
-
Azarlamaktan ve mantık dışı karar vermekten kaçının. Örneğin; bir daha yalan söylersen her şey biter gibi sözler söylemeyin.
-
Çocuğunuz yalan söylediğini itiraf ettiğinde onu sinirli bir şekilde azarlamayın ve sorgulamayın. Hatası için ceza aldıktan sonra bu konuyu tekrar tekrar gündeme getirmeyin. Sürekli olarak yüzleştirdiğinizde, çocuklar ağır cezalardan kaçınmak için yalana başvurabilirler.
-
Çocuğunuz yanlış bir şey yaptığını itiraf ederse, cesaretini ve dürüstlüğünü takdir edin. Bu durum karşısında anne babanın memnuniyetini çocukla paylaşması iyi bir ödül olabilir. Bunun yanında itiraf ettiği davranışının sorumluluğunu almasını da sağlayın.
-
Bir daha yaparsa alacağı cezanın daha ağır olacağını açıkça söyleyin.
-
Çocuk birine karşı olumsuz bir davranışta bulunduğunu itiraf ettiğinde davranışını telafi etmesi ve özür dilemesi için yüreklendirin. Oysa çocuk hem kötü bir davranışta bulunup hem de bununla ilgili yalan söylediğinde özür dilemesini yine isteyin. Ancak hem olumsuz davranışının hem de yalan söylemesi ile ilgili ceza alacağını belirtin.
- Yalan söylemek çocukların okul içindeki arkadaşlıklarını bozar. İlişkilerini yeniden düzenleyebilmesi için yardımcı olun
Eğer çocuğunuz bu müdahalelere rağmen yalan söylemeye devam ediyorsa ve her sıkıştığında yalana başvuruyorsa; kendi benlik algısını daha da örseleyici bu tepkisi profesyonel bir yardım almaması durumunda daha da şiddetlenecektir. Yalan söyleyen çocuğa başarılı bir müdahale için uzmanla kurulan iyi bir ilişki ve aile ile sağlanan işbirliği çok önemlidir. Diğer yandan yalan söyleme, profesyonel müdahele gerektiren ciddi bir kişilik probleminin sonucu da olabilir. Bu durumda profesyonel yardım almaktan kaçınmayın.
Meltem CANVER KOZANOĞLU - Uzm. Psikolojik Danışman
AGAPE Danışmanlık Merkezi
Bebeğim ve Biz Dergisinde yayınlanmıştır
